Γράφει ο Μιχάλης Αμοιρίδης
Πρόσφατα από το ΥΠΕΝ τέθηκε σε διαβούλευση η Στρατηγική μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την κατασκευή έξι μονάδων καύσης απορριμμάτων ανά την Ελλάδα, εκ των οποίων μία χωροθετείται, χωρίς να αναφέρεται ακριβής τοποθεσία, κάπου εντός των Περιφερειακών ενοτήτων Ξάνθης και Ροδόπης.
Είναι δεδομένο ότι πρόκειται για ιδέα η οποία είναι σύμφωνη με τους κοινοτικούς στόχους, με κυρίαρχο σκοπό τη καύση μη ανακυκλώσιμων υπολειμμάτων αντί της ταφής τους. Αυτό είναι το θετικό της ιδέας. Υπάρχουν όμως και αρνητικά τα οποία αναλύω παρακάτω. Κυρίαρχη έλλειψη της ΣΜΠΕ που τέθηκε προς διαβούλευση είναι ότι δεν χωροθετεί επακριβώς το σημείο εγκατάστασης, το οποίο είναι και το σημαντικότερο στοιχεία για να υπάρξει θετική ή μη άποψη περί της εγκαταστάσεως. Το Περιφερειακό συμβούλιο, πρόσφατα, γνωμοδότησε ομόφωνα αρνητικά με κύριο επιχείρημα την έλλειψη ακριβούς χωροθέτησης και της έλλειψης στοιχείων για την τεχνολογία και τις επιπτώσεις της λειτουργίας. Υπήρξαν και απόψεις οι οποίες αποκλείουν εντελώς την ιδέα με επιχειρήματα ότι η τεχνολογία αυτή θεωρείται παρωχημένη και ότι θα λειτουργήσει ενάντια στην ανακύκλωση. Θεωρώ ότι είναι ένα κρίσιμο θέμα για το οποίο η κοινωνία θα πρέπει να έχει ενημέρωση, για αυτό παραθέτω συνοπτικά κάποια στοιχεία σχετικά.
Γενικό πλαίσιο
Συνοπτική περιγραφή-η ιδέα
Μετά την εφαρμογή των τεχνικών της κυκλικής οικονομίας και τη διαλογή των ανακυκλώσιμων υλικών, είναι αναπόφευκτο να υπάρχει ένα μικρό ποσοστό υλικών που δεν μπορούν να ανακυκλωθούν. Αυτά σήμερα στην Ελλάδα θάβονται. Μέσα από τη λειτουργία των μονάδων καύσης αυτών, περιορίζεται δραστικά ο όγκος που οδηγείται στην ταφή ενώ παράγεται παράλληλα και ενέργεια. Οι μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης απορριμματογενών ενεργειακών πρώτων υλών (γνωστές και ως μονάδες RDF/SRF ή Waste-to-Energy (WtE)) είναι εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούν ειδικά επεξεργασμένα, μη ανακυκλώσιμα απόβλητα με υψηλή θερμογόνο δύναμη ως καύσιμο για την παραγωγή ενέργειας (ηλεκτρισμού ή/και θερμότητας)..
Χαρακτηριστικά και Τεχνολογίες
Απορριμματογενείς Πρώτες Ύλες (ΑΕΠΥ): Πρόκειται για τα λεγόμενα SRF (Solid Recovered Fuel) ή RDF (Refuse Derived Fuel). Αυτά είναι προϊόντα μηχανικής και βιολογικής επεξεργασίας αστικών ή εμπορικών αποβλήτων, από τα οποία έχουν ήδη αφαιρεθεί τα ανακυκλώσιμα υλικά. Το υπόλοιπο υλικό έχει συγκεκριμένες προδιαγραφές ποιότητας και θερμογόνου δύναμης.
Τεχνολογίες Αξιοποίησης:
Οι κύριες τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται περιλαμβάνουν: Αποκλειστική καύση (RDF/SRF-fired): Εγκαταστάσεις σχεδιασμένες αποκλειστικά για την καύση αυτών των καυσίμων. Συναποτέφρωση (Co-incineration): Χρήση των SRF/RDF ως εναλλακτικό καύσιμο σε ενεργοβόρες βιομηχανίες, κυρίως σε κλιβάνους τσιμέντου, ή σε σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (π.χ., λιγνιτικούς). Άλλες τεχνολογίες: Υπάρχουν επίσης πιλοτικές ή λιγότερο διαδεδομένες τεχνολογίες όπως η αεριοποίηση.
Το Πλαίσιο στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα, δεν υπάρχουν επί του παρόντος αποκλειστικές μονάδες αποτέφρωσης ΑΣΑ ή RDF/SRF. Η υφιστάμενη ενεργειακή αξιοποίηση γίνεται κυρίως μέσω συναποτέφρωσης στην τσιμεντοβιομηχανία. Ωστόσο, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) προωθεί τη δημιουργία ενός δικτύου έξι νέων μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης σε εθνικό επίπεδο. Μία από αυτές προγραμματίζεται να γίνει κάπου στην ΠΕ Ροδόπης ή ΠΕ Ξάνθης. Για το σκοπό αυτό, εκπονήθηκε Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ), η οποία τέθηκε σε διαβούλευση τον Αύγουστο του 2025. Οι σχεδιαζόμενες μονάδες θα επεξεργάζονται υλικό με υψηλή θερμογόνο δύναμη, άνω των 10 MJ/kg. Οι μονάδες αυτές, συχνά μέσω Συμπράξεων Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ), θεωρούνται απαραίτητες για την εκτροπή των αποβλήτων από την ταφή και την επίτευξη των εθνικών και ευρωπαϊκών στόχων κυκλικής οικονομίας.
Μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα
Οφέλη σε Εθνικό Επίπεδο
Θεωρείται ότι υπάρχουν σημαντικά οφέλη, τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο, τα οποία αποτελούν και τους βασικούς λόγους για τους οποίους προωθείται από το ΥΠΕΝ η ανάπτυξη τέτοιων μονάδων στην Ελλάδα.
Μείωση της ταφής απορριμμάτων: Μετά την εφαρμογή των τεχνικών της κυκλικής οικονομίας και τη διαλογή των ανακυκλώσιμων υλικών, είναι αναπόφευκτο να υπάρχει ένα μικρό ποσοστό υλικών που δεν μπορούν να ανακυκλωθούν. Αυτά σήμερα στην Ελλάδα θάβονται. Το κυριότερο περιβαλλοντικό όφελος είναι η εκτροπή αυτών των ποσοτήτων μη ανακυκλώσιμων αποβλήτων, από τους ΧΥΤΑ (Χώρους Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων), μειώνοντας τον όγκο τους έως και 90%. Αυτό αυξάνει τη διάρκεια ζωής των υφιστάμενων ΧΥΤΑ και μειώνει την ανάγκη δημιουργίας νέων.
Παραγωγή ενέργειας: Οι μονάδες αυτές μετατρέπουν τα απορρίμματα σε αξιοποιήσιμη ενέργεια (ηλεκτρισμό ή/και θερμότητα). Αυτό συμβάλλει στην ενεργειακή ασφάλεια της χώρας, μειώνει την εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα (όπως ο λιγνίτης) και διαφοροποιεί το εθνικό ενεργειακό μείγμα.
Συμμόρφωση με ευρωπαϊκούς στόχους: Η Ελλάδα, όπως και κάθε κράτος-μέλος της ΕΕ, έχει δεσμευτικούς στόχους για τη διαχείριση αποβλήτων και την κυκλική οικονομία. Η ενεργειακή αξιοποίηση βοηθάει στην επίτευξη αυτών των στόχων και στην αποφυγή προστίμων.
Οικονομικά οφέλη: Μπορούν να δημιουργήσουν έσοδα από την πώληση της παραγόμενης ενέργειας και να μειώσουν το κόστος διαχείρισης απορριμμάτων μακροπρόθεσμα, σε σύγκριση με το υψηλό κόστος της ταφής.
Οφέλη για τον Τοπικό Πληθυσμό
Για τον τοπικό πληθυσμό, τα οφέλη μπορούν να περιλαμβάνουν:
Θέσεις εργασίας: Η κατασκευή και λειτουργία των μονάδων απαιτεί εξειδικευμένο και ανειδίκευτο εργατικό δυναμικό, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας στην τοπική κοινωνία.
Έσοδα για την τοπική αυτοδιοίκηση: Σε πολλές περιπτώσεις, προβλέπεται η απόδοση μέρους των εσόδων από τη λειτουργία της μονάδας στους πρωτοβάθμιους ΟΤΑ (Δήμους) της περιοχής, τα οποία μπορούν να επενδυθούν σε έργα ανάπτυξης και κοινωνικές δράσεις.
Βελτίωση της διαχείρισης απορριμμάτων: Συμβάλλουν σε ένα πιο ολοκληρωμένο και σύγχρονο σύστημα διαχείρισης απορριμμάτων, μειώνοντας την επιβάρυνση από ανεξέλεγκτες ή παρωχημένες πρακτικές (π.χ. χωματερές).
Τεχνολογική ανάπτυξη: Η εγκατάσταση σύγχρονων, προηγμένων τεχνολογιών μπορεί να ενισχύσει την τοπική τεχνογνωσία και τις δεξιότητες.
Η επίτευξη αυτών των ωφελημάτων, ωστόσο, εξαρτάται από την εφαρμογή των καλύτερων διαθέσιμων τεχνικών (Best Available Techniques), τον αυστηρό περιβαλλοντικό έλεγχο και την αποτελεσματική διαβούλευση με την τοπική κοινωνία.
Συνεπώς χρειάζεται προσοχή διότι:
Η δημιουργία και λειτουργία μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης απορριμματογενών καυσίμων συνδέεται με πιθανά μειονεκτήματα και ανησυχίες για τον τοπικό πληθυσμό, οι οποίες συχνά αποτελούν την κύρια αιτία αντιδράσεων και προβληματισμού κατά τη χωροθέτησή τους.
Κύρια Μειονεκτήματα και Ανησυχίες
Τα βασικά μειονεκτήματα και οι ανησυχίες που εκφράζονται από τους τοπικούς πληθυσμούς και τους φορείς περιλαμβάνουν:
- Επιπτώσεις στην υγεία: Η καύση απορριμμάτων εγείρει ανησυχίες για την εκπομπή ρύπων, όπως βαρέα μέταλλα, διοξίνες και φουράνια, παρά τα σύγχρονα συστήματα φιλτραρίσματος. Παρόλο που ορισμένες μελέτες σε άλλες χώρες δεν έχουν δείξει στατιστικά σημαντική αύξηση κινδύνου καρκίνου σε πληθυσμούς κοντά σε τέτοιες μονάδες, η ανησυχία για τη δημόσια υγεία παραμένει.
- Περιβαλλοντικές επιπτώσεις: Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (CO2) και άλλων ρύπων συμβάλλουν στην επιβάρυνση του τοπικού και ευρύτερου περιβάλλοντος. Επίσης, υπάρχει το ζήτημα της διαχείρισης των υπολειμμάτων της καύσης, όπως οι στάχτες, που μπορεί να είναι τοξικές και απαιτούν ειδική διαχείριση.
- Οπτική και οσφρητική όχληση: Η παρουσία μιας βιομηχανικής μονάδας τέτοιου μεγέθους μπορεί να προκαλέσει οπτική υποβάθμιση του τοπίου. Επιπλέον, παρά τα μέτρα, ενδέχεται να υπάρξουν ζητήματα οσμών, ειδικά κατά την αποθήκευση και προεπεξεργασία των υλικών.
- Απαξίωση της γης και των ακινήτων: Η φήμη της περιοχής ως “βιομηχανικής ζώνης απορριμμάτων” μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της αξίας των ακινήτων και των γαιών στις γύρω περιοχές.
- Κοινωνικές αντιδράσεις και έλλειψη εμπιστοσύνης: Η χωροθέτηση τέτοιων μονάδων βρίσκεται συχνά στον πυρήνα των αντιδράσεων, με τους τοπικούς φορείς και τους κατοίκους να εκφράζουν έλλειψη ενημέρωσης και εμπιστοσύνης προς τις κυβερνητικές πρωτοβουλίες και τις εταιρείες, φοβούμενοι ότι οι επιπτώσεις θα είναι μεγαλύτερες από τα οφέλη.
- Επιπτώσεις σε τοπικές δραστηριότητες: Υπάρχει ανησυχία ότι η λειτουργία της μονάδας μπορεί να επηρεάσει αρνητικά δραστηριότητες όπως ο τουρισμός ή η γεωργία στην ευρύτερη περιοχή.
Αυτά τα κύρια μειονεκτήματα καθιστούν τη διαβούλευση με τους τοπικούς πληθυσμούς και την τήρηση αυστηρών περιβαλλοντικών προδιαγραφών απαραίτητα βήματα για την υλοποίηση τέτοιων έργων.
Συνοψίζοντας, είναι θετική η ιδέα ανάπτυξης τέτοιων μονάδων ανά την Ελλάδα όπως ξεκίνησε το ΥΠΕΝ να διερευνά, όμως χρειάζεται αποτελεσματικότερη διαβούλευση με την τοπική κοινωνία και ιδιαίτερη προσοχή σε όσα αναφέρθηκαν παραπάνω ως κύριες ανησυχίες. Στην παρούσα φάση και όσον αφορά τη χωροθέτηση μίας τέτοιας μονάδας σε Ροδόπη ή Ξάνθη, δεν μπορούμε να είμαστε θετικοί μόνο επί γενικού πλαισίου πριν υπάρξουν απαραίτητες και κρίσιμες διευκρινίσεις σχετικά με :
- Πρόσθετα στοιχεία τεκμηρίωσης όσον αφορά το περιορισμό βλάβης από αέριες εκπομπές, οπτική και οσφρητική όχληση.
- Αναλυτικότερη αποτύπωση κρίσιμων παραμέτρων ώστε να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του εθνικού και ευρωπαϊκού θεσμικού πλαισίου.
Και κυρίως,
- Τον προσδιορισμό του χώρου εγκατάστασης με σχετική ακρίβεια γιατί η ειδικότερη χωροθέτηση είναι κυρίαρχο κριτήριο σύμφωνης ή μη γνώμης στην υλοποίηση ενός τέτοιου. Οι παράμετροι που αφορούν την απαξίωση υγειονομικών συνθηκών για κοντινούς πληθυσμούς, της αξίας γης, της τουριστικής ελκυστικότητας αλλά και παραμέτρων που επηρεάζουν την αγροκτηνοτροφική δραστηριότητα των εγγύς στην μονάδα περιοχών είναι κρίσιμα στοιχεία για την αποδοχή της εγκατάστασης.